Op 25 maart 2021 opent in de kathedraal van Gent het bezoekerscentrum. Het is gericht op de presentatie van het beroemde schilderij van de gebroeders Van Eyck: Het Lam Gods. De bezoeker gaat een weg afleggen van de 15de eeuw naar de 21ste eeuw. De datum is bewust gekozen. Het is het feest van O.L Vrouw boodschap. Van Eyck schildert dit bijbels tafereel op de achterkant van het retabel van het Lam Gods.
Gans dit retabel is bijbels geïnspireerd. Het heeft drie ouvertures. De eerste is de schepping van Adam en Eva.
Adam en Eva
Links en rechts op het paneel
Droom van het begin
De tweede ouverture is een nieuw begin met de boodschap van de engel aan Maria, de menswording van Jezus.
Op de achterkant
Schildert Van Eyck het begin
Fiat zegt de vrouw
Een derde ouverture is de triomf van het Lam, de nieuwe hemel en de nieuwe aarde.
Een beker vol bloed
Van het lam dat leven geeft
De overwinnaar
Leven voor altijd
Door water uit de fontein
In Gods groene tuin
Op afstand
Van Eyck schilderde een deel van het interieur van het huis van Maria op de achterkant van het retabel het Lam Gods. De boodschap van de engel aan Maria staat daar centraal. Gabriël komt naar Maria. Het is een toenadering maar met afstand.
Afstand houden kan een teken van respect zijn. In de Indische cultuur is het ‘namaste’ daarvan een voorbeeld.
Il faut que les choses nous touchent mais avec respect. De dingen moeten ons raken maar met eerbied. Dit is een stelling van een Franse wijsgeer.
Een leegte
Wat stond en hing er in de keuken van Maria in Nazareth? Van Eyck scheen het te weten.
Op het tafereel in het midden van het gesloten retabel van het Lam Gods is er een grote afstand tussen de engel en Maria. Een lege tussenruimte met twee panelen. Het ene geeft een blik op een straat in Gent. Daarnaast is het paneel, waarop een witte handdoek hangt en wij een nis zien met een lavabo erin. Het is een fonteinpot en waterstoop.
De handdoek, we gebruiken hem meermaals per dag. Het kan een teken zijn van zorg, waarmee we dingen en voorwerpen behandelen, afdrogen, inwikkelen.
In het leven van elke dag
De schilder geeft daarmee aan dat Maria aangesproken wordt in haar dagelijkse bezigheden.
Een blik in het huis
In de leegte gebeurt het
Maria aanvaardt
God roept mensen in het volle leven. Dit gebeurde vaak in de bijbel, Een engel komt bij Gideon op de dorsvloer. De Israëlieten waren toen belaagd door de Midjanieten en Gideon wordt als krijgsman en rechter aangesteld (Rechters 6,7-18). Elisa was aan het ploegen toen Elia hem aanstelde als zijn medewerker en latere opvolger (1Kon 19,19-21).
Petrus en zijn broer Andreas hadden hun netten in het meer geworpen om te vissen en Jezus vraagt hen daar om hem te volgen (Mc. 1,16-18). Mattheus zat in het tolhuis en wordt daar door Jezus geroepen (Mt. 9,9). Het was volop middag wanneer een vrouw water kwam putten aan de put van Jacob. Jezus gaat daar met haar een gesprek aan dat aan haar leven een andere wending geeft (Joh. 4,1-43).
Woorden verbinden
Het woord hij een begroeting schept nabijheid. Gabriël begroet Maria, allicht in het Hebreeuws. Van Eyck geeft dit woord weer in het Latijn en schildert bij de engel: Ave gratia plena. Dominus tecum.
Weesgegroet meisje
Gods charme straalt over jou
Zo sprak de engel
Genade, zo een mooi woord. Het is een positief woord. Het wekt op, geeft vertrouwen, houdt een opdracht in. Het is een compliment en een geschenk. Het wijst op charme, welwillendheid, liefde, goedheid.
Aan het ander eind van het middenpaneel schildert Van Eyck Maria als een jonge, ontvankelijke vrouw. Open voor wat komt.
Een aandachtig oor
Doorheen het alledaagse
Voor God, die haar roept
Dicht bij haar keuken
Mediteert met veel gepeins
Een vroom joods meisje
Biddend in haar huis
Een vensterluik op de stad
Dienstmaagd van de Heer
De Geest vindt zijn weg
Al zijn deuren gesloten
Naar een vrouw die bidt
De Geest komt van boven naar beneden. Maria, die haar jawoord uitspreekt. Ecce ancilla Domini. Deze woorden zijn ondersteboven, omgekeerd geschilderd, zodat wie van boven komt ze kan lezen. Van Eyck schildert het omgekeerd als gericht tot de hemel, Haar woord gaat naar boven, de Geest komt naar beneden.
De handdoek opnemen
In het leven van elke dag kan God tot ons spreken. We kunnen er onze oren voor sluiten. Wij kunnen de handdoek in het midden werpen en het opgeven. Dit heeft Maria niet gedaan, Zij heeft haar kind gedragen en begeleid. Ze heeft de handdoek opgenomen en is zorgend en meelevend op weg gegaan. Zij heeft Jezus gevormd in Nazareth tijdens al die jaren dat hij groeide in wijsheid en welgevalligheid (Lc. 2,40;52).
Maria heeft de handdoek opgenomen en het aan Jezus bijgebracht. Het verwonderde haar niet toen de leerlingen haar vertelden van het laatste samenzijn, waar hij een linnen doek nam, zich daarmee omgordde, dat hij nadien een wasbekken vulde en zijn leerlingen de voeten waste en ze afdroogde met de doek waarmee hij omgord was (Joh. 13,4-5).
Gekroond om haar dienst
Op de achterkant van het retabel van het Lam Gods heeft Van Eyck het begin geschilderd: het jawoord van Maria in Nazareth. Hij schildert haar ook op de voorkant, in het blauw gekleed, met een vroom boek in de hand, een kroon op het hoofd. Zij is in de hemel dicht bij haar zoon.
Wij weten niet wat de twee vrouwenkoren van het retabel zingen. Misschien het Sanctus uit het Te Deum. Het kan ook het Magnificat zijn, waarmee zij God prijzen voor de kleinen en de geringe, voor de velen die zich met een (hand)doek omgorden om anderen te dienen.
Bij het begin van de coronapandemie waren applausmomenten en hingen er witte lakens en doeken aan huizen om daarmee dank te betuigen voor de inzet voor de zorg. Laat de gebroeders van Eyck mee wuiven met de handdoek uit het huis van Myriam van Nazareth. Laten we vooral in het leven van elke dag ontvankelijk zijn voor het woord dat God tot ons spreekt in de ontmoeting met medemensen, door de natuur, in de bijbel en in alles wat schoon en goed is.