Begroeten en ontmoeten

Giotto di Bondonne (1266-1337) is een schilder uit de late middeleeuwen die de overgang meemaakt naar de vroeg renaissance. Hij betekent een van de markantste momenten in de evolutie van de westerse kunst. Met hem maakt de Italiaanse schilderkunst zich definitief los van haar Grieks-Byzantijnse traditie. Zijn plastische taal wordt concreter, lichamelijker, individueler en dramatischer. (P. Schmidt, In de handen van mensen). Hij zou de schilder zijn van de 28 fresco’s in de bovenkerk van Assisi, waarin hij het leven van Franciscus uitbeeldt. Hij was nadien aan het schilderen in de kapel Cappella degli Scrovegni in Padua alwaar hij op de muren naast het leven van Jezus en de uitbeelding van de zeven deugden en zeven hoofdzonden het leven van Maria schildert.

Bij een schilderij

In de Italiaans-Byzantijnse kunst vóór Giotto waren zowel menselijke figuren als achtergronden erg "plat" (weinig dieptedimensie) en onrealistisch weergegeven. De gezichten waren uitdrukkingsloos. Giotto stelde de mensen "massief" voor en slaagde erin emoties weer te geven. Velen vinden de dramatiek in zijn werk dan ook zijn belangrijkste innovatie (Wikipedia). Hij heeft oog voor de ontmoeting van mensen. “Hij toont treffend hun verhaal, wie ze zijn en wat ze willen en laat zien hoe ze handelen en legt de beweegredenen achter hun handelen bloot. Zo inspireert hij ons eigen streven naar het creëren van betekenisvolle ontmoetingen en ontmoetingsplaatsen” (Zie Giotto Cultuurprojecten ww.giottocp.com).

De reeks over Maria vangt aan met het tafereel van de ontmoeting van Joachim en Anna bij de gouden poort in Jeruzalem. Zij zijn de ouders van Maria. In het evangelie zijn ze niet vermeld, maar wel in de apocriefe. Opvallend is de tedere uitbeelding van deze ontmoeting, vol emotie. Deze ontmoeting wijst in de Middeleeuwen op de Onbevlekt Ontvangenis van Maria. Elk jaar vieren we dit feest tijdens de advent op 8 december. Maria is de adventsfiguur bij uitstek, die ons vooral aanspreekt op de vierde adventszondag in het leesjaar C.

Vreugde brengen

Giotto heeft in zijn cyclus over Maria de ontmoeting geschilderd van Maria en Elisabeth, waarin opnieuw tederheid en hartelijkheid aanwezig zijn. Het tafereel over de ontmoeting tussen de twee nichten Maria en Elisabeth is door Lucas verteld in zijn evangelie. Na zijn verhaal over de boodschap aan Maria en de aankondiging van de geboorte van Jezus, maakt Lucas onmiddellijk melding van Maria die met spoed door het bergland trekt naar haar nicht Elisabeth. In de Bijbel komen mannen en vrouwen in beweging van zodra ze Gods handelen bespeuren. “Les hommes et les femmes de la Bible sont ‘en marche’ dès que l’action de Dieu se fait sentir” (F. Bovon).

Het goede nieuws vraagt om verkondigd te worden. Dit doet Maria bij Elisabeth, dit zullen de herders doen, die in Bethlehem het pasgeboren kind zullen zien en er Maria en Jozef ontmoeten.

Lucas meldt in zijn evangelie herhaaldelijk dat het goede dat Jezus gedaan heeft toegejuicht wordt en doorgegeven, zoals bv. in de streek van Kafarnaüm na de genezing van een bezetene (Lc. 4,37) en de ontmoeting met een lamme (Lc. 5,26). Hetzelfde gebeurt in Naïn na de opwekking van een jonge man (Lc. 7,16-17).

Het verhaal van de Visitatie toont ons Maria als bode van de vreugde en het goede nieuws. Tevens toont ze zich als de behulpzame jonge vrouw bij haar oudere nicht Elisabeth, die zwanger is en bij wie ze drie maanden zal blijven. Wegens het verschil in leeftijd wordt gedacht dat Elisabeth een tante was van Maria. Maria had nood aan een ontmoeting met iemand die ook betrokken is in Gods plan van redding. Wat zeggen moeders in verwachting? Wij kunnen het hen vragen? Ze zijn zeker gevoelig voor elke beweging van wat in hen leeft. Een moeder in verwachting zong elke avond bij het inslapen een liedje, omdat het kind in wording al hoort!

Bij de ontmoeting van Maria en Elisabeth zijn hun kinderen die nog moeten geboren worden, al aanwezig in de schoot van hun moeder. Het kind in de schoot van Elisabeth is er bij betrokken. Niet te verwonderen van een toekomstig iemand die als voorloper werd aangekondigd. Johannes wordt hier al erkend als de voorloper van Jezus, die hem vreugdevol begroet. Het kindsheidsevangelie bij Lucas is een tweeluik met Johannes en Jezus. Johannes is de profeet, maar Jezus is groter. Elisabeth eert daarom het kind van Maria als haar Heer.

Gezegend

De ontmoeting is een wederzijdse bemoedigen en bevestigen geworden. Elisabeth bemoedigt en feliciteert Maria om haar geloof.

Dat u alle zegen zij!

Maar nog meer gezegend Hij,

die gij draagt, Hem prijs ik groot,

stil besloten in uw schoot.

Ach, vanwaar komt mij die eer,

dat de moeder van mijn Heer

mij nu zelf te hulp komt staan?

Wat heb ik voor goeds gedaan?

Zie, ik heb uw lieve woord,

uw bezorgde groet gehoord;

toen u mij uw hulp aanbood,

sprong het kind op in mijn schoot.

Zalig gij die hebt geloofd

wat de Heer u heeft beloofd.

Het is Hem, op wie ik bouw:

Hij is de Heer, de Heer is trouw!

(ZJ 744)

Het danklied

Het antwoord van Maria is een lofzang. Het lied heeft meerdere variaties. Zingt Jubilate bevat vijf versies. Het lied van Maria is beïnvloed door liederen van andere vrouwen uit het Oud Testament. Haar lied is een bevrijdingslied. God neemt het op voor de armen. Wij zullen gedreven door zijn Geest met hen solidair zijn. “Dit lied van Maria is het oudste adventslied. Het is tegelijk het meest hartstochtelijke, wilde, ja, men mag wel zeggen het meest revolutionaire adventslied dat ooit gezongen is. Dit is niet de zachte, tedere, dromerige Maria, zoals we haar vaak op afbeeldingen uitgebeeld zien, maar het is de hartstochtelijke, gefascineerde, trotse, geestdriftige Maria die hier spreekt.” Deze tekst komt van Dietrich Bonhoeffer, zie Een Thematisch dagboek, alsook Bonhoeffer Brevier 21 december en volgende.

Dit verhaal in het Lucasevangelie is een aansporing tot een cultuur van ontmoeting. We komen zovele mensen tegen, we lopen er zoveel voorbij zonder groet of contact. In een lespakker van Thomas -KULeuven staan enkele vormen van ontmoeting.

De anonieme ontmoeting: op straat, op de trein, in een massa… kom je iemand tegen. Deze ontmoeting berust vaak op toeval en heeft in de meeste gevallen weinig impact op je leven.

De functionele ontmoeting: je ontmoet elkaar slechts formeel of zakelijk, d.w.z. vanuit een functie die je bekleedt. De onderlinge band wordt bepaald door een van buitenaf opgelegde plicht van zakelijke aard.

De kameraadschappelijke ontmoeting: Een kameraadschappelijke ontmoeting is een ontmoeting tussen gelijkgezinden. Je gaat veel met elkaar om en wisselt de dagelijkse gesprekken met elkaar. Je diepste gevoelens echter worden niet verteld.

De vriendschappelijke ontmoeting: Je ontmoet een ‘vriend(in)’, iemand die jou verstaat met jou vreugde en pijn deelt. Iemand voor wie jou innerlijke kenmerken belangrijker zijn dan de uiterlijke.

De liefdesontmoeting: De basis van deze ontmoeting is dezelfde als bij de vriendschappelijke ontmoeting, maar de intimiteit tussen de partners is nog persoonlijker en duurzamer.

De ontmoeting met het Andere, de Andere, God: Dit is geen ontmoeting tussen twee ‘tastbare partijen’ Het is een ontmoeting met iets wat je overstijgt. Op zulke momenten kan de mens de nabijheid van God in zijn leven ervaren. Een uitgesproken vorm van godsontmoeting is de mystiek. Het kan een plotselinge ervaring zijn van een liefdevol één-worden met God.

Bij de ontmoeting van Maria met Elisabeth was de God van Israël aanwezig. Hij schept toekomst. Hij brengt redding. Bij het zingen van het Magnificat loven we God en worden we betrokken in zijn wil om mensen te redden en hun waardigheid te geven.

Dankbaar om mensen die ontmoetingen bevorderen tussen mensen van verschillende cultuur. Zo iemand was Pierre Claverie (1938-1996), bisschop van Oran in Algerije. Hij werd op 1 augustus 1996 samen met zijn chauffeur Mohamed Bouchikhi iets voor middernacht met een bom vermoord bij de ingang van hun woonst. Zijn beschouwingen over ontmoetingen zijn gepubliceerd als Petit traité de la rencontre et du dialogue.

We mogen dankbaar zijn voor mensen die dagelijks onderweg zijn en zorg opnemen voor medemensen, intramuraal en extramuraal. Dankbaar om wie begaan is met de thuiszorg, zoals verpleegkundigen, mantelzorgers.

Een geslaagde ontmoeting laat sporen na. Maria, moeder van de weg, kan ons begeleiden bij onze ontmoetingen met mensen.

Bernardus Clairvaux schreef over Maria:

Als gij haar volgt, verdwaalt gij niet.

Als gij haar aanroept, wanhoopt gij niet.

Als gij aan haar denkt, vergist gij u niet.

Als zij u steunt, valt gij niet.

Als zij u beschermt, vreest gij niet.

Als zij u leidt, wordt gij niet moe.

Als zij u begunstigt, bereikt gij uw doel.